Poszukiwania anonimowych grobów żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza z 1939 r.

Materiał wideo dostępny na: https://wideo.pap.pl/videos/76377/ oraz w wersji surowej (do edycji): https://wideo.pap.pl/videos/76378/

Poszukiwania mogił żołnierzy KOP prowadzono w poniedziałek na cmentarzu prawosławnym w Uhninie (pow. parczewski, woj. lubelskie), ok. 20 km od miejsca bitwy pod Wytycznem.

Dziennikarz PAP rozmawiał podczas wykopalisk z mieszkańcami, według których kilkunastu rannych polskich żołnierzy miało zostać zamordowanych w tajemniczych okolicznościach i pochowanych w anonimowym grobie.

Podczas wykopalisk prowadzonych pod nadzorem archeologa sądowego Jacka Adamca badaczom nie udało się potwierdzić relacji mieszkańców. "Odnaleźliśmy pochówki cywilne niezwiązane z naszymi poszukiwaniami. Znaleźliśmy także dziewięć przedmiotów niebezpiecznych, w tym granat produkcji radzieckiej, które przekazaliśmy patrolowi saperskiemu. Znaleziska zostały udokumentowane. Wyniki badań przekażemy konserwatorowi zabytków" – powiedział PAP Adamiec.

Zabytkowy cmentarz prawosławny w Uchninie założono prawdopodobnie w połowie XIX w. w pobliżu cerkwi. Świątynię rozebrano w latach 30. Nekropolia jest użytkowana do dziś, między nagrobkami z początku XX w. dziennikarz PAP wypatrzył pochówki z okresu II wojny światowej i sprzed kilku lat.

Jesienią ub.r. - przypomniał Adamiec - na tym samym cmentarzu archeolodzy odnaleźli mogiły żołnierzy armii austro-węgierskiej z I wojny światowej. Badacze rozpoznali ich m.in. po wyposażeniu, w tym elementach umundurowania. Wcześniej przez lata mieszkańcy sądzili, że są tu pochowani polscy żołnierze z 1939 r.

Adamiec poinformował, że poszukiwania na cmentarzu w Uhninie uważa za zakończone. Zapowiedział dalsze poszukiwania anonimowych mogił żołnierzy KOP na cmentarzach w Michałowie i Nowinach.

W badaniach uczestniczył ppłk dr inż. Józef Ledzianowski z Akademii Wojsk Lądowych, który już od dziesięciu lat - razem z podchorążymi i studentami - poszukuje zapomnianych grobów polskich żołnierzy poległych podczas wojny obronnej Polski w 1939 r. "W tym czasie odnaleźliśmy kilka pochówków" – dodał.

Jak wyjaśnił, w 1939 r. w rejonie Uhnina trzykrotnie toczyły się walki. Po raz pierwszy w połowie września, kiedy ten obszar - włącznie z Włodawą - zajęli Niemcy. "W wyniku polskiej kontrofensywy Niemcy wycofali się z Włodawy. Pod koniec września miasto zajęła SGO Polesie gen. Franciszka Kleeberga. Wycofujące się ze wschodu oddziały KOP i SGO przemieszczały się w stronę Kocka i Dęblina tocząc walki w rejonie Sosnowicy i Uchnina" – powiedział ppłk Ledzianowski.

1 października zgrupowanie KOP stoczyło z wojskami sowieckimi bitwę pod Wytycznem. Ppłk Ledzianowski podał, że uczestnicy tych bitew spoczywają na cmentarzach we Włodawie i przy poświęconym im pomniku w Wytycznie. Wielu poległych nadal nie znaleziono.

"Od 200 do 400 żołnierzy KOP, policjantów, leśników, marynarzy flotylli pińskiej, którzy zostali wzięci do niewoli po walkach pod Wytycznem i w okolicy, zaginęło. Żołnierze polscy byli rozstrzeliwani przez żołnierzy Armii Czerwonej. Dowiadujemy się o nich z przekazów mieszkańców i osób, które przeżyły. Funkcjonowała też agentura sowiecka" – stwierdził ppłk Ledzianowski.

Po wojnie – powiedział ppłk Ledzianowski – ukrywano zbrodnie sowieckie, dlatego żołnierze KOP byli chowani jako niemieccy lub w anonimowych mogiłach. "Poszukiwania nawet pojedynczych grobów są ważne, żeby upamiętnić żołnierzy, którzy zginęli lub zostali zamordowani. Nasze prace polegają na upamiętnieniu tych żołnierzy, postawieniu krzyży, otoczeniu grobów opieką, żeby nie zostały zapomniane. Naszym obowiązkiem – jako żołnierzy – jest ich odnalezienie i upamiętnienie" – podkreślił.

Kpt. Grzegorz Cwyl z Komendy Głównej SG podał, że w bitwie pod Wytycznem walczyło zgrupowanie KOP gen. bryg. Wilhelma Orlika–Rückemanna. "We wrześniu 1939 r. większość żołnierzy KOP została skierowana znad granicy z ZSRR na zachód do walki z Niemcami. Na wschodzie zostały osłabione jednostki. Mimo to żołnierze wykazali się determinacją. Przeszli ok. 400 km, stoczyli wiele potyczek i co najmniej dwie bitwy z Sowietami, żeby 1 października ponownie stanąć do walki z Sowietami pod Wytycznem. Mimo zmęczenia i głodu nadal dążyli do konfrontacji zbrojnej z wrogiem, nie chcieli złożyć broni. To była elita polskiego wojska" – zaznaczył kpt. Cwyl. Jak wyjaśnił, SG kultywuje tradycje KOP, stara się odnajdywać poprzedników i wspiera inicjatywy zmierzające do identyfikacji ich szczątków.

17 września 1924 r. powstał Korpus Ochrony Pogranicza (KOP) – formacja wojskowa chroniąca wschodnie granice Rzeczypospolitej z ZSRS i Litwą. W szczytowym momencie KOP liczył ok. 15 tys. osób.

17 września 1939 r. strażnice KOP pierwsze stawiły opór armii sowieckiej, która przekroczyła liczącą 1412 km wschodnią granicę Rzeczypospolitej. ZSRS zaatakował Polskę bez formalnego wypowiedzenia wojny. Sowiecka agresja była efektem zawartego 23 sierpnia 1939 r. paktu Ribbentrop-Mołotow. Oficjalnie był to układ o nieagresji między III Rzeszą a Związkiem Sowieckim, lecz dołączony do niego tajny protokół o podziale stref wpływów w Europie Wschodniej zdecydował o losie Polski na kolejnych kilkadziesiąt lat.

Najdłużej walczyło zgrupowanie KOP gen. bryg. Wilhelma Orlika–Rückemanna, który z własnej inicjatywy wydał rozkaz obrony i przeciwstawił się próbom zajmowania polskich terenów. 28 września pod Szackiem na Wołyniu jego żołnierze zniszczyli co najmniej kilkanaście sowieckich czołgów z 411 batalionu pancernego, zginęło kilkuset sowieckich żołnierzy. Nie udało się jednak oskrzydlić sowieckich oddziałów i 29 września podkomendni generała przebili się w kierunku Bugu. 1 października stoczyli bitwę pod Wytycznem, zadając agresorom poważne straty w ludziach i sprzęcie. Bój pod Wytycznem był ostatnim akcentem obrony polskich Kresów Wschodnich, a zarazem ostatnim starciem regularnego Wojska Polskiego z wojskiem sowieckim.

Na cmentarzu wojennym w Wytycznie znajdują się symboliczne, ale prawdopodobnie również faktyczne groby poległych żołnierzy KOP. Obok cmentarza znajduje się pomnik tej bitwy. Na ponaddwumetrowym kopcu usypanym z ziemi znajduje się metalowy krzyż z orłem w koronie, maszt flagowy oraz tablica z napisem: "Wytyczno, Kozielsk, Starobielsk, Ostaszków, Katyń".(PAP)

autor: Piotr Nowak

pin/ miś/ amac/